Sản phẩm OCOP đạt từ 3 - 4 sao của HTX Yến Dương.
Chuyển đổi số - "chìa khóa vàng" nâng tầm nông sản
Từ một HTX nhỏ với 20 thành viên chính thức, Yến Dương đã mở rộng mạng lưới liên kết tới hơn 500 hộ. Đằng sau những con số ấy là hành trình bền bỉ thay đổi tư duy sản xuất, quản trị và tiêu thụ nông sản bằng công nghệ. HTX Yến Dương phát triển dựa trên tinh thần liên kết rộng mở. Không chỉ là sợi dây gắn kết giữa các thành viên, HTX còn kết nối 14 tổ hợp tác, nhóm hộ và 4 HTX lân cận để hình thành vùng sản xuất ổn định với các sản phẩm chủ lực như bí thơm, miến dong, gạo nếp Tài và nhiều loại đặc sản địa phương khác. Đến nay, Yến Dương có 4 sản phẩm đạt OCOP từ 3-4 sao, khẳng định chất lượng và giá trị bản địa.
Đáng chú ý, nỗ lực phục tráng giống nếp Tài - một giống lúa quý đang đứng trước nguy cơ thất truyền, đã mang lại bước ngoặt lớn. HTX phối hợp sản xuất 160 kg hạt giống siêu nguyên chủng và hơn 1 tấn giống nguyên chủng, khôi phục và chuẩn hóa quy trình canh tác theo phương pháp truyền thống kết hợp kỹ thuật hiện đại. Nhờ đó, "Nếp Tài Ba Bể" chính thức được cấp Giấy chứng nhận Nhãn hiệu tập thể, tạo cơ sở pháp lý quan trọng để xây dựng thương hiệu đặc sản vùng miền.
Tinh thần liên kết không chỉ dừng ở sản xuất, mà còn là nhân tố quyết định giúp người dân vùng cao tiếp cận thị trường, nâng cao thu nhập và dần thoát nghèo. Nhiều hộ gia đình, trong đó có đồng bào dân tộc thiểu số, đã thay đổi rõ rệt đời sống nhờ tham gia chuỗi giá trị do HTX tổ chức.
Điểm khác biệt lớn nhất của HTX Yến Dương so với các mô hình truyền thống là bước chân mạnh mẽ vào chuyển đổi số. HTX triển khai nhật ký sản xuất điện tử cho các cây trồng chủ lực như bí thơm, mướp đắng rừng, dong riềng và nếp Tài. Mọi công đoạn từ gieo trồng, chăm sóc, bón phân, phòng trừ sâu bệnh đến thu hoạch, bảo quản đều được ghi chép, lưu trữ và truy xuất bằng hệ thống số hóa. Nhờ vậy, quy trình sản xuất minh bạch, dễ kiểm soát - điều quan trọng khi hướng tới các tiêu chuẩn chất lượng cao và thị trường xuất khẩu.
Song song với đó, HTX xây dựng bản đồ GIS quản lý vùng trồng, tích hợp dữ liệu về diện tích, thổ nhưỡng, khí hậu và vị trí địa lý. Đây là công cụ quan trọng để cấp mã vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, đồng thời tạo nền tảng quản trị hiện đại, tiết kiệm nhân lực và giảm sai sót trong quá trình vận hành.
Không đứng ngoài xu hướng thương mại điện tử, HTX mở gian hàng trên Postmart, Sendo, Shopee; duy trì Zalo OA, fanpage Facebook và tổ chức livestream bán hàng. Ứng dụng hóa đơn điện tử, quản lý văn bản số, hợp đồng điện tử và chữ ký số giúp HTX vận hành chuyên nghiệp, giảm rủi ro giấy tờ, nâng cao hiệu quả quản trị.
Niềm tin người tiêu dùng được củng cố khi HTX triển khai truy xuất nguồn gốc bằng mã QR, áp dụng tiêu chuẩn hữu cơ PGS, TCVN và đang chuyển đổi sang tiêu chuẩn JAS của Nhật Bản - nền tảng quan trọng nếu muốn tiến vào thị trường xuất khẩu khó tính.
Đặc biệt, tham gia đề tài "Phục tráng và phát triển một số giống lúa nếp đặc sản, có giá trị cao tại Bắc Kạn" đã giúp HTX hoàn thiện quy trình giống nếp Tài, góp phần xây dựng thương hiệu "Nếp Tài Ba Bể" mang giá trị địa phương cao. Từ nguồn hạt giống quý hiếm, đề tài đã phục tráng thành công 160 kg hạt giống nếp Tài siêu nguyên chủng, sản xuất được hơn 1 tấn giống nguyên chủng và hoàn thiện quy trình canh tác, bảo quản giống lúa nếp Tài. Nhờ vậy, thương hiệu "Nếp Tài Ba Bể" đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận Nhãn hiệu tập thể, mở ra cơ hội xây dựng thương hiệu đặc sản vùng miền.
Chị Ma Thị Ninh, Giám đốc HTX Yến Dương, giới thiệu với du khách về lúa nếp Tài.
Hiệu quả kinh tế từ đổi mới công nghệ, hướng tới mô hình HTX nông nghiệp công nghệ cao
Những đổi mới trên mặt bằng công nghệ đã đem lại hiệu quả kinh tế rõ rệt. Theo số liệu HTX cung cấp, doanh thu tăng trưởng ổn định từ 10–20% mỗi năm; sản lượng các sản phẩm chủ lực được duy trì: bí thơm đạt 500-700 tấn/năm, miến dong 55-70 tấn/năm, gạo nếp Tài 30-50 tấn/năm, trà bí thơm 5-7 tấn/năm. Những con số này phản ánh không chỉ sự tăng trưởng về sản lượng mà còn là hiệu quả trong quản trị chuỗi sản xuất, giảm thất thoát, nâng cao chất lượng và giá bán. Đặc biệt, sản phẩm nếp Tài đã đạt OCOP 4 sao, tiêu chuẩn hữu cơ PGS, TCVN và đang được chuyển đổi sang tiêu chuẩn JAS của Nhật Bản - lợi thế cạnh tranh quan trọng để chinh phục thị trường quốc tế.
Một ví dụ tiêu biểu là mô hình lê VH6 canh tác hữu cơ hợp tác với tổ hợp tác Nà Pài. Dù sản lượng còn khiêm tốn, lê VH6 có giá bán trung bình 30.000 - 50.000 đồng/kg, mang lại thu nhập 320 - 400 triệu đồng/ha/năm cho người dân. Không chỉ có giá trị kinh tế, vườn lê còn mở ra cơ hội phát triển du lịch trải nghiệm, khi mùa hoa lê trắng thu hút du khách đến chụp ảnh, tham quan, hái quả. Đây chính là hướng đi mới giúp người dân vùng cao đa dạng hóa sinh kế, nâng cao đời sống.
Những "trái ngọt" từ nếp Tài, miến dong hay lê VH6 không chỉ góp phần thoát nghèo cho nhiều hộ gia đình, mà còn khẳng định sức mạnh của tinh thần liên kết, cùng nhau phát triển kinh tế tập thể, bền vững.
Không thể kể chuyện Yến Dương mà thiếu bóng dáng người phụ nữ dẫn dắt HTX. Chị Ma Thị Ninh, Giám đốc HTX, xuất thân từ hoàn cảnh khó khăn, là hình ảnh điển hình của ý chí vươn lên. Chị từng chia sẻ: "Người ta sinh ra ở vạch đích, còn tôi bắt đầu từ vạch xuất phát; nhưng chính hoàn cảnh khó khăn đã rèn tôi phải kiên cường và quyết tâm đổi đời". Dưới sự dẫn dắt đó, HTX không chỉ giúp gia đình chị ổn định mà còn tham gia chương trình xóa nhà tạm, hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số có mái ấm; góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững.
Để hiện thực hóa khát vọng trở thành HTX nông nghiệp công nghệ cao tiêu biểu của miền núi phía Bắc, Yến Dương đã vạch ra lộ trình cụ thể: hoàn thiện hệ thống phần mềm quản lý sản xuất nông nghiệp toàn diện; thiết lập cơ sở dữ liệu GIS quản lý vùng nguyên liệu, diện tích canh tác, giống cây trồng để phục vụ truy xuất nguồn gốc và cấp mã vùng trồng; tiếp tục số hóa hồ sơ thành viên, tài chính, hợp đồng và nhật ký sản xuất; mở rộng kết nối sàn TMĐT, đầu tư website, fanpage chuyên nghiệp, livestream bán hàng; ứng dụng AI cơ bản vào xây dựng nội dung, hình ảnh và quản trị truyền thông.
HTX kỳ vọng có nhiều doanh nghiệp hợp tác để hình thành chuỗi giá trị khép kín, từ sản xuất tới chế biến và tiêu thụ. Sự tham gia của doanh nghiệp không chỉ giúp HTX nâng cao năng lực chế biến, đóng gói, truy xuất nguồn gốc mà còn hỗ trợ kênh phân phối và thương hiệu hoá sản phẩm.
Cánh đồng lúa nếp Tài thôn Phiêng Phàng nhìn từ trên cao.
Từ những hạt nếp Tài, vườn lê VH6 hữu cơ đến miến dong, bí thơm - HTX Yến Dương đã chứng minh: Nông nghiệp vùng cao không chỉ là kế sinh nhai, mà có thể trở thành con đường làm giàu bền vững khi được gắn với khoa học công nghệ và tinh thần cộng đồng. Mô hình của Yến Dương không hứa hẹn một sự thay đổi thần kỳ trong chốc lát, nhưng bằng những bước đi thực tế - số hóa quản lý, quản trị minh bạch và xây dựng chuỗi giá trị - HTX đang mở ra cơ hội ổn định, nâng cao thu nhập và hướng tới thị trường trong nước lẫn quốc tế.
Trong bối cảnh cả nước đang đẩy mạnh chuyển đổi số, tăng cường đổi mới sáng tạo và phát triển nông nghiệp bền vững, HTX Yến Dương là tấm gương điển hình: khi người nông dân được trao "chìa khóa thông tin", họ đủ năng lực để làm chủ công nghệ, chủ động nắm bắt thị trường và cùng nhau kiến tạo tương lai no ấm cho chính quê hương mình.
