Phát triển sinh kế xanh, hướng đến giảm nghèo bền vững

Giữa vùng đất ngập nước mênh mông của Đồng Tháp Mười, Vườn quốc gia (VQG) Tràm Chim vẫn lặng lẽ “tỏa sáng” như một viên ngọc quý. Nơi đây không chỉ lưu giữ vẻ đẹp nguyên sinh hiếm hoi còn sót lại, mà còn là biểu tượng cho nỗ lực của con người trong việc gìn giữ sự sống hoang dã, bảo tồn đa dạng sinh học gắn với phát triển sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương.

Ramsar hồi sinh khi thiên nhiên được trả lại nhịp thở vốn có

Không chỉ là 1 trong 9 Khu Ramsar của Việt Nam, Tràm Chim còn được Đồng Tháp định vị là "ngôi nhà tự nhiên" của sếu đầu đỏ, loài chim biểu tượng của hạnh phúc và sự thịnh vượng, từng được xem là "báu vật trời ban" của vùng Đồng Tháp Mười.

Mùa nước nổi năm 2025, Vườn Quốc gia Tràm Chim ghi nhận sự hồi sinh mạnh mẽ của nhiều quần thể thực vật từng vắng bóng nhiều năm như nhĩ cán tím, nhĩ cán vàng, bông súng trắng… Một bức tranh thiên nhiên đa sắc đang dần trở lại, báo hiệu sự phục hồi sinh thái bền vững.

Hệ sinh thái phục hồi mạnh mẽ, thảm thực vật đa dạng, và đặc biệt là đời sống người dân vùng đệm thay đổi rõ rệt. Nhiều hộ dân tham gia các mô hình sinh kế gắn với bảo tồn, du lịch sinh thái phát triển, tạo thêm nguồn thu ổn định. Chính sự cải thiện này là nền tảng quan trọng để Đồng Tháp triển khai Đề án Bảo tồn và phát triển đàn sếu đầu đỏ.

Tuy nhiên, để biến Tràm Chim thành "ngôi nhà quanh năm" của sếu đầu đỏ vẫn là thử thách lớn. Trong đó, việc điều tiết mực nước phù hợp được xem là yếu tố sống còn.

Sếu đầu đỏ chỉ sinh sống ở những vùng cỏ năng khô, nơi có mực nước nông, thoáng đãng và dồi dào thức ăn tự nhiên như củ năng, côn trùng, cá nhỏ. Khi nước ngập sâu kéo dài quanh năm, cỏ năng chết, môi trường sống bị phá vỡ và sếu buộc phải rời đi. Hiểu rõ điều đó, Ban Quản lý VQG Tràm Chim đã nhiều năm áp dụng mô hình điều tiết nước linh hoạt, khoa học, mô phỏng lại quy luật tự nhiên xưa: mùa nước nổi ngập sâu, mùa khô rút dần, cho thảm cỏ năng tái sinh.

Để thực hiện, đội ngũ kỹ thuật phải theo dõi mực nước từng ngày, điều chỉnh bằng hệ thống cống đập tinh vi; có nơi giữ mực nước 30-40 cm, nơi khác rút cạn hoàn toàn. Mỗi phân khu có độ sâu riêng phù hợp với tập tính của các loài chim nước.

Nhờ cách quản lý mực nước như một "nghệ thuật", hệ sinh thái trong VQG Tràm Chim đang hồi sinh mạnh mẽ. Nhiều loài chim quý hiếm quay trở lại, trong đó có cò ngàng, giang sen, le le, vịt trời, và cá đồng, côn trùng bản địa sinh sôi trở lại. Các nhà khoa học đánh giá đây là tín hiệu lạc quan: nếu tiếp tục duy trì phương thức điều tiết nước sinh thái, sếu đầu đỏ hoàn toàn có thể trở về sinh sống quanh năm tại Tràm Chim - điều từng được xem là "không thể" sau nhiều năm vắng bóng.

Điều đáng nói là cùng với sự phục hồi của hệ sinh thái, đời sống của người dân vùng đệm cũng đang hồi sinh. Nhiều hộ trước đây sống phụ thuộc vào khai thác tài nguyên tự nhiên bấp bênh nay đã chuyển sang mô hình sinh kế xanh: nuôi ong lấy mật dưới tán tràm, làm du lịch cộng đồng, trồng lúa hữu cơ kết hợp bảo tồn sếu. Thu nhập tăng, môi trường được bảo vệ, người dân không còn mâu thuẫn với thiên nhiên, mà cùng góp sức bảo vệ Tràm Chim.

Bảo tồn và phát triển kinh tế xanh, hướng đến giảm nghèo bền vững

Sự bền vững của bảo tồn không thể tách rời sự ấm no của người dân, đó là triết lý xuyên suốt mà Đồng Tháp kiên định theo đuổi. Bảo tồn không có nghĩa là đóng cửa thiên nhiên, mà là mở ra giá trị mới từ chính việc gìn giữ tự nhiên.

VQG Tràm Chim có tiềm năng rất lớn để khai thác kinh tế sinh thái. Tuy nhiên, mọi hoạt động phải được đặt trong khuôn khổ bảo tồn nghiêm ngặt của quốc gia. Bằng cách kết hợp linh hoạt giữa quy hoạch vùng lõi, vùng đệm, chính quyền Đồng Tháp đã tìm ra hướng đi riêng: phát triển du lịch sinh thái, nông nghiệp xanh, sản phẩm OCOP, tạo chuỗi giá trị khép kín gắn với sinh kế người dân.

Một trong những mô hình tiêu biểu là "Gạo Senta lúa gọi sếu về", do chính người dân vùng đệm cùng doanh nghiệp và Ban Quản lý VQG triển khai. Ruộng lúa được canh tác theo hướng hữu cơ, không sử dụng thuốc trừ sâu hóa học, không đốt rơm rạ, tạo môi trường an toàn cho chim sinh sống. Gạo Senta không chỉ có giá trị thương mại cao mà còn mang thông điệp nhân văn: "ăn gạo sạch để giữ sếu về".

Mô hình này đã giúp hàng trăm hộ nông dân có thu nhập ổn định hơn, đồng thời góp phần định hình thương hiệu nông sản sạch của Đồng Tháp gắn liền với câu chuyện bảo tồn thiên nhiên. Từ đó, bảo tồn không còn là nhiệm vụ của riêng ngành môi trường, mà trở thành phong trào xã hội hóa, nơi người dân thấy rõ lợi ích khi giữ gìn hệ sinh thái.

Cùng với nông nghiệp sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái đang trở thành hướng phát triển bền vững cho vùng Tràm Chim. Những tour "mùa nước nổi", du thuyền ngắm sen, chụp ảnh chim di cư hay trải nghiệm làm nông dân vùng ngập lũ thu hút hàng chục ngàn lượt khách mỗi năm. Khách du lịch đến đây không chỉ thưởng ngoạn cảnh sắc thiên nhiên mà còn tìm hiểu câu chuyện về sự hòa hợp giữa con người và sếu, giữa bảo tồn và sinh kế.

Chính quyền tỉnh Đồng Tháp đang xây dựng thương hiệu du lịch sinh thái "Tràm Chim - Quê hương của sếu đầu đỏ", kết hợp cùng chuỗi sản phẩm OCOP đặc trưng như gạo Senta, mật ong tràm, khô cá đồng, rượu sen, trà tim sen… tạo thành chuỗi giá trị kinh tế - du lịch xanh. Khi du khách mua sản phẩm OCOP, thưởng thức món ăn địa phương, họ cũng đang góp phần vào công cuộc giảm nghèo bền vững, giúp người dân địa phương thêm gắn bó với rừng, với sếu.

Dù chất lượng sản phẩm OCOP của Đồng Tháp được đánh giá cao, nhưng thị trường tiêu thụ vẫn còn hạn chế. Do đó, việc kết nối các mô hình du lịch sinh thái với tiêu thụ sản phẩm địa phương sẽ mở ra hướng đi mới, giúp gia tăng doanh thu, tạo động lực để người dân tiếp tục bảo tồn thiên nhiên.

Không dừng lại ở phát huy nội lực, Đồng Tháp đang tích cực hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bảo tồn gắn sinh kế. Nhiều đoàn công tác đã đến Thái Lan để học hỏi mô hình vừa bảo tồn sếu vừa phát triển kinh tế xanh. Sắp tới, với sự đồng hành của Hội Sếu quốc tế, tỉnh đang xúc tiến chương trình học tập mô hình bảo tồn sếu mỏ trắng tại Hàn Quốc, một điển hình thành công khi biến loài chim biểu tượng thành thương hiệu du lịch sinh thái quốc gia.

Đồng Tháp có đủ điều kiện để làm được điều đó: thiên nhiên trù phú, cộng đồng thân thiện, chính quyền quyết tâm và nền tảng khoa học vững chắc. Điều cốt lõi là tìm ra cơ chế linh hoạt, khuôn khổ pháp lý hài hòa giữa bảo tồn nghiêm ngặt và phát triển kinh tế sinh thái. Hợp tác quốc tế chính là "chiếc cầu" giúp địa phương rút ngắn hành trình tìm kiếm cơ chế này, tạo nên sự phát triển bền vững cả về môi trường, kinh tế và xã hội.

Ngày nay, Tràm Chim không chỉ là vùng đất Ramsar được thế giới công nhận, mà còn là biểu tượng cho một tư duy phát triển mới, nơi con người không đối lập với tự nhiên, mà cùng sống hài hòa trong hệ sinh thái.

Bảo tồn gắn với sinh kế xanh đã và đang trở thành con đường giảm nghèo bền vững cho hàng trăm hộ dân Đồng Tháp. Khi rừng được bảo vệ, sếu trở về, nước trong hơn, đất tốt hơn, du lịch phát triển, thu nhập tăng - đó chính là minh chứng sinh động cho triết lý "giữ sếu là giữ sinh kế, giữ sinh kế là giữ sự sống".

Với sự chung tay của các nhà khoa học, sự quyết tâm của chính quyền và sự đồng thuận của người dân, Đồng Tháp đang viết tiếp hành trình hướng đến một Tràm Chim bền vững, nơi "báu vật trời ban" không chỉ trở về, mà còn ở lại, cùng con người chung sống trong hòa điệu tự nhiên, góp phần thực hiện mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững, tăng trưởng xanh và phát triển bao trùm.