Hợp tác xã điện tử: Bước tiến quan trọng giúp kinh tế tập thể chuyển đổi số và thúc đẩy giảm nghèo bền vững

Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW, việc hình thành mô hình hợp tác xã điện tử trở thành bước tiến quan trọng, mở ra cách tiếp cận mới, hiện đại và bền vững hơn cho hàng triệu hộ dân. Với hạ tầng công nghệ đang được mở rộng và tinh thần đổi mới sáng tạo ngày càng mạnh mẽ, khu vực kinh tế tập thể đứng trước cơ hội tái cấu trúc toàn diện, nâng cao năng suất, minh bạch hóa quản trị, mở rộng thị trường, cải thiện thu nhập và đóng góp thiết thực vào mục tiêu giảm nghèo đa chiều.

Nghị quyết 57 tạo động lực mới cho hợp tác xã chuyển đổi số

Khu vực hợp tác xã đang phát triển cả về quy mô lẫn chất lượng. Tính đến ngày 30/6/2025, cả nước có gần 35.000 hợp tác xã, 147 liên hiệp hợp tác xã, với hơn 6,17 triệu thành viên và 1,65 triệu lao động thường xuyên. 

Nhiều hợp tác xã đã bắt đầu ứng dụng phần mềm quản trị, kế toán điện tử, truy xuất nguồn gốc, bán hàng trực tuyến và quản lý dữ liệu thành viên. Việc áp dụng công nghệ giúp giảm từ 15 đến 20% chi phí sản xuất, nâng từ 15 đến 28% năng suất, đồng thời gia tăng hiệu quả liên kết vùng và khả năng tiếp cận các chuỗi cung ứng lớn.

Tại Tọa đàm "Hợp tác xã điện tử - Cụ thể hóa Nghị quyết 57 của Trung ương" do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 13/8/2025, TS. Nguyễn Ngọc Song, nguyên Vụ trưởng Vụ Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) cho biết, hiện cả nước có 34 tỉnh, thành phố, kể cả vùng biên giới và hải đảo đã có hạ tầng internet đủ điều kiện triển khai mô hình hợp tác xã điện tử, tạo nền tảng để số hóa khu vực kinh tế tập thể trên quy mô toàn quốc. Nguồn nhân lực công nghệ thông tin tại địa phương, nhất là ở vùng sâu, vùng xa đang được phát huy. Với nền tảng hạ tầng KH&CN hiện nay, Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng được yêu cầu, mong muốn xây dựng mô hình hợp tác xã điện tử. Ông nhấn mạnh, quá trình này không chỉ là nâng cấp công nghệ mà là nâng cao năng lực của người dân, giúp hộ sản xuất nhỏ lẻ tham gia thị trường công bằng và bền vững hơn; góp phần thực hiện hóa mục tiêu giảm nghèo bền vững của quốc gia.

Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Phạm Thị Thanh Huyền cho rằng, chuyển đổi số trong hợp tác xã chỉ thành công khi bảo đảm tính thực tiễn, tức là công nghệ phải phù hợp với trình độ, điều kiện và nhu cầu của người dân. Theo bà Phạm Thị Thanh Huyền, sự thay đổi không chỉ đến từ công cụ, mà phải đến từ con người: Đào tạo kỹ năng số, nâng cao nhận thức về minh bạch dữ liệu, và xây dựng văn hóa vận hành trên nền tảng số là chìa khóa để mô hình hợp tác xã điện tử phát triển bền vững.

Từ góc độ nghiên cứu và hỗ trợ chính sách, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục và Môi trường Nguyễn Văn Khương cho biết, Viện đang xây dựng Đề án thí điểm mô hình hợp tác xã điện tử với các tính năng lõi như hóa đơn điện tử, phần mềm kế toán, truy xuất nguồn gốc, quản lý tài chính, thương mại điện tử tích hợp, quản lý dữ liệu xã viên và báo cáo tự động. Mục tiêu là hình thành một mô hình mẫu vừa đủ hiện đại, vừa đủ đơn giản để nông dân vùng sâu, vùng xa có thể sử dụng, qua đó bảo đảm tính bền vững và khả năng nhân rộng. Ông khẳng định, mô hình này nếu được triển khai bài bản sẽ tác động trực tiếp đến giảm nghèo bền vững, giúp hộ yếu thế tham gia chuỗi giá trị, chủ động thị trường, mở rộng thu nhập và hạn chế rủi ro trong sản xuất.

Xây dựng Quỹ đổi mới sáng tạo phát triển Hợp tác xã điện tử

Các chuyên gia thống nhất, để mô hình hợp tác xã điện tử thành công, cần một hệ sinh thái đồng bộ kết hợp giữa công nghệ, con người, chính sách và nguồn lực tài chính. Hạ tầng số phải được xây dựng thống nhất, đặc biệt là nền tảng dùng chung cho toàn bộ hợp tác xã. Công tác đào tạo kỹ năng số phải được coi là nhiệm vụ trọng tâm, giúp xã viên không bị "bỏ lại phía sau" trong quá trình chuyển đổi số. Hành lang pháp lý cần được hoàn thiện theo hướng minh bạch nhưng linh hoạt, tránh tình trạng quy định vượt quá khả năng thực hiện.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Tạ Đình Thi lưu ý, khi xây dựng mô hình mới, điều quan trọng là không tạo thêm gánh nặng thủ tục hành chính, mà phải thực sự tháo gỡ những điểm nghẽn mà hợp tác xã đang đối mặt. Bên cạnh đó, các gói hỗ trợ tín dụng, hỗ trợ thiết bị và hỗ trợ chuyển giao công nghệ cần được triển khai đồng bộ để các hợp tác xã, đặc biệt là những hợp tác xã nghèo, có thể yên tâm đầu tư vào quy trình mới.

Luật Khoa học và Công nghệ và Đổi mới sáng tạo cho phép thực hiện cơ chế sandbox - thử nghiệm có kiểm soát. Do đó, đề án nên thí điểm tại một địa phương hoặc mô hình cụ thể, vừa triển khai vừa rà soát, đánh giá hiệu quả để làm căn cứ nhân rộng nếu phù hợp.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Bảo Sơn cho rằng, cần làm rõ nội hàm trong việc nên gọi là "Hợp tác xã điện tử" hay là "điện tử Hợp tác xã". Theo đề án, có nhiều cái đã vươn ra ngoài ranh giới phạm vi của Hợp tác xã, do đó phải xây dựng hoàn thiện đề án hơn. Trong đó, cần tập trung phát huy hiệu quả các chính sách hiện có, thực thi chuyển đổi số. Tiếp tục đẩy mạnh công tác đào tạo, tránh sự lệch pha trong công nghệ và tiếp cận. Cùng với đó, tăng cường công tác tuyên truyền chuyển đổi số theo Nghị quyết 57. Về phía Hợp tác xã cũng sẽ phát huy tính chủ động trong chuyển đổi số, lấy Nghị quyết 57 làm động lực.

Dưới góc độ chuyên gia kinh tế TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng, để thành lập Hợp tác xã điện tử mới, cần phải có quy định để hợp thức hóa. Theo đó, cần hỗ trợ ba vấn đề, hỗ trợ đào tạo xã viên, gồm gia tăng "Bình dân học vụ số" lên, hướng tới Hợp tác xã viên tiềm năng thành Hợp tác xã điện tử, bao gồm thiết bị, bảo mật thông tin, thanh toán điện tử. Bên cạnh đó thiết kế phần mềm phù hợp; tăng kỹ năng về quản trị dữ liệu cho xã viên tương lai, cả tư duy quản trị…

Về hạ tầng công nghệ, hạ tầng quốc gia, cần phát triển hạ tầng thương mại điện tử nội bộ có kết nối với bên ngoài, với sàn lớn như Amazon... Hệ thống quản lý bán hàng, cổng thanh toán đa dạng…Hỗ trợ vận hành, xây dựng Hợp tác xã số, điện tử mới thành lập; hỗ trợ người mới tham gia.

Bên cạnh đó, nên xây dựng Quỹ đổi mới sáng tạo phát triển Hợp tác xã điện tử, hay quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa; quan tâm đến vấn đề an ninh mạng hay xếp hạng xã viên Hợp tác xã số.

Trong bối cảnh Nghị quyết 57-NQ/TW nhấn mạnh yêu cầu hiện đại hóa khu vực kinh tế tập thể dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, mô hình hợp tác xã điện tử chính là bước đi cụ thể hóa tầm nhìn đó. Khi được triển khai đúng hướng, mô hình này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, giảm chi phí, minh bạch hóa dữ liệu, mà còn trực tiếp hỗ trợ hàng triệu hộ dân nâng cao thu nhập, tăng khả năng tiếp cận thị trường và thoát nghèo bền vững. Hợp tác xã điện tử sẽ trở thành nền tảng quan trọng cho một nền kinh tế tập thể năng động, hiện đại, có khả năng thích ứng cao trước biến động của kinh tế số và hội nhập quốc tế.

Việc phát triển hợp tác xã điện tử không chỉ đơn thuần là thay đổi phương thức quản trị, mà là bước đột phá tạo ra chuỗi giá trị bền vững, nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam, bảo tồn và phát huy giá trị làng nghề truyền thống, đồng thời nâng cao chất lượng sống cho người dân nông thôn. Khi các hợp tác xã được trang bị đầy đủ công cụ số, được kết nối trên nền tảng chung và được hỗ trợ bởi hệ sinh thái chính sách - công nghệ - nhân lực, khu vực kinh tế tập thể sẽ thực sự trở thành động lực của phát triển bền vững, đóng góp tích cực vào mục tiêu giảm nghèo đa chiều và xây dựng nền nông thôn mới hiện đại, văn minh.